مقصود از آگاهی در ارتباطات چیست؟ گام نخست در مسیر توسعه فردی

علاقه‌مندان به مفاهیم و موضوعات مربوط به توسعه فردی، حین دوره‌های آموزشی یا مطالعات شخصی، با برخی کلیدواژه‌ها روبه‌رو می‌شوند؛ کلیدواژه‌هایی که عموما برگرفته از اصطلاحات و مفاهیم علوم ارتباطات هستند. در این میان، می‌توان به عباراتی از قبیل مهارت های ارتباطی، ارتباط موثر و… اشاره  کرد. به هر حال نقش ارتباط و ارتباطات در دل مفاهیم مربوط به توسعه و رشد فردی واضح است؛ اما در کنار آن، مفهوم آگاهی در ارتباطات نیز مقوله دیگری است که در این مقاله به آن می‌پردازیم. در کنار خواندن این مقاله، به علاقه‌مندانی که رویکرد حرفه‌ای‌تری دارند،‌ توصیه می‌شود مطالعه در حوزه علوم ارتباطات را نادیده نگیرند. در این راستا می‌توانید ضمن مطالعه کتاب‌ها و تالیفات دکتر پرستو اسلامی، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، در این زمینه‌ها اطلاعات بیشتری کسب کنید. کتاب‌هایی از قبیل: فرهنگ واژگان تخصصی علوم ارتباطات/ ارتباط انسانی/ ارتباط سازمانی/ فرهنگ سازمانی.

مقصود از آگاهی در ارتباطات چیست؟ + گام نخست در مسیر توسعه فردی

در روابط پیچیده انسانی، ارتباطات همچون نخ‌های زرینی هستند که افراد را به یکدیگر پیوند می‌دهند؛ ایده‌ها را منتقل می‌کنند و احساسات را به اشتراک می‌گذارند. اما گاهی، این تعاملات به دلیل عدم درک عمیق از خود و طرف مقابل، به سوءتفاهم، نارضایتی و حتی درگیری منجر می‌شوند. در این میان، مفهوم آگاهی در ارتباطات همچون یک راهنما، مسیر تعاملات مؤثر و سازنده را روشن می‌سازد؛ در واقع به عنوان گام نخست در مسیر توسعه فردی، نقشی بی‌بدیل ایفا می‌کند. این مقاله به واکاوی معنای آگاهی در ارتباطات و اهمیت آن در رشد و شکوفایی فردی خواهد پرداخت.

پرده‌برداری از خود و دیگری: مقصود از آگاهی در ارتباطات چیست؟

آگاهی در ارتباطات، فراتر از صرفاً شنیدن و پاسخ دادن، به‌معنای درک عمیق و هوشیارانه از فرآیند تعامل است. این شامل سطوح مختلفی از شناخت می‌شود:

• آگاهی از خود در ارتباط: این جنبه بر شناخت دقیق احساسات، افکار، نیات، ارزش‌ها، باورها و الگوهای رفتاری خود هنگام برقراری ارتباط تمرکز دارد. فرد آگاه می‌داند چه‌چیزی او را تحریک می‌کند؛ چگونه لحن صدایش تحت تأثیر احساساتش قرار می‌گیرد و چه واکنش‌هایی به‌طور ناخودآگاه از خود نشان می‌دهد. او می‌فهمد که چگونه تجربه‌های گذشته، پیش‌فرض‌ها و تعصباتش بر نحوه تفسیر پیام‌های دیگران و ارسال پیام‌های خودش تأثیر می‌گذارند.
• آگاهی از طرف مقابل در ارتباط: این جنبه به معنای تلاش برای درک دیدگاه، احساسات، نیازها، ارزش‌ها، باورها و الگوهای رفتاری طرف مقابل است. فرد آگاه فعالانه گوش می‌دهد، زبان بدن و نشانه‌های غیرکلامی او را مشاهده می‌کند و سعی می‌کند جهان را از دریچه چشم وی ببیند. او می‌پذیرد که طرف مقابل نیز دارای تجربه‌ها، پیش‌فرض‌ها و تعصبات خاص خودش است که بر نحوه ارتباط برقرار کردنش تأثیر می‌گذارد.
• آگاهی از پویایی ارتباط: این جنبه شامل درک چگونگی تعامل بین خود و طرف مقابل است. فرد آگاه متوجه می‌شود که چگونه رفتار او بر رفتار طرف مقابل تأثیر می‌گذارد و بالعکس. او الگوهای تکراری در ارتباطات خود را شناسایی می‌کند و می‌کوشد تا نقش خود را در ایجاد این الگوها درک کند. همچنین، او به زمینه‌های فرهنگی، اجتماعی و موقعیتی که ارتباط در آن شکل می‌گیرد نیز توجه دارد.
• آگاهی از پیام: این جنبه بر درک دقیق محتوای کلامی و غیرکلامی پیام‌های رد و بدل شده تمرکز دارد. فرد آگاه تلاش می‌کند تا منظور واقعی طرف مقابل را ورای کلمات بشنود و پیام‌های خود را به‌گونه‌ای ارسال کند که به درستی درک شوند. او به ابهام‌ها، تناقضات و احتمال سوءتفاهم توجه دارد.

چراغ راه توسعه فردی: نقش حیاتی آگاهی در رشد شخصی

آگاهی در ارتباطات، صرفاً یک مهارت ارتباطی نیست؛ بلکه سنگ بنای توسعه فردی محسوب می‌شود و مزایای بی‌شماری برای رشد و شکوفایی شخصی به همراه دارد:

• بهبود روابط: با درک بهتر خود و دیگران، افراد می‌توانند روابط سالم‌تر، صمیمانه‌تر و رضایت‌بخش‌تری ایجاد کنند. آگاهی به کاهش سوءتفاهم‌ها، مدیریت بهتر تعارضات و افزایش همدلی کمک می‌کند.
• افزایش خودشناسی: فرآیند آگاهانه ارتباط برقرار کردن، فرصتی ارزشمند برای شناخت عمیق‌تر خود فراهم می‌کند. واکنش‌های ما در تعامل با دیگران، بازتابی از باورها، ارزش‌ها و نقاط ضعف و قوت ماست.
• بهبود مهارت‌های حل مسئله: با درک دیدگاه‌های مختلف و پویایی ارتباط، افراد می‌توانند مسائل و چالش‌ها را به شکل مؤثرتری حل کنند و به راه حل‌های خلاقانه‌تری دست یابند.
• افزایش هوش هیجانی: آگاهی از احساسات خود و تشخیص احساسات دیگران، جزء کلیدی هوش هیجانی است. ارتباطات آگاهانه به تقویت این توانایی مهم کمک می‌کند.
• کاهش استرس و اضطراب: ارتباطات ناسالم و پر از سوءتفاهم می‌توانند منبع بزرگی از استرس باشند. با آگاهی در ارتباطات، افراد می‌توانند تعاملات آرام‌تر و سازنده‌تری را تجربه کنند.
• افزایش اعتماد به نفس: توانایی برقراری ارتباط مؤثر و درک متقابل، حس شایستگی و اعتماد به نفس را در افراد تقویت می‌کند.
• بهبود تصمیم‌گیری: درک بهتر نیات و انگیزه‌های خود و دیگران، به افراد کمک می‌کند تا تصمیمات آگاهانه‌تر و مؤثرتری در زندگی شخصی و حرفه‌ای خود بگیرند.
• رشد شخصی مستمر: آگاهی در ارتباطات یک فرآیند پویا و مستمر است. با تمرین و توجه آگاهانه به تعاملات، افراد می‌توانند به طور مداوم در مسیر رشد و توسعه فردی گام بردارند.

گام نخست در مسیر تعالی: چگونه آگاهانه ارتباط برقرار کنیم؟

توسعه آگاهی در ارتباطات یک سفر است که نیازمند تمرین، صبر و تعهد به خودشناسی و درک دیگران است. گام‌های نخست در این مسیر عبارتند از:

1. تمرین حضور ذهن: هنگام برقراری ارتباط، تمام توجه خود را به لحظه حال معطوف کنید. به احساسات، افکار، کلمات و زبان بدن خود و طرف مقابل توجه کنید.
2. گوش دادن فعال: با تمام وجود به سخنان طرف مقابل گوش دهید؛ تماس چشمی برقرار کنید، سر تکان دهید و با پرسیدن سؤالات شفاف‌کننده، درک خود را بررسی کنید.
3. مشاهده غیرکلامی: به زبان بدن، لحن صدا، حالات چهره و سایر نشانه‌های غیرکلامی طرف مقابل توجه کنید؛ سعی کنید معنای آن‌ها را در بستر ارتباط درک کنید.
4. خودکاوی و بازتاب: پس از هر تعامل، به احساسات، افکار و واکنش‌های خود فکر کنید. چه چیزی باعث این واکنش‌ها شد؟ چگونه می‌توانستید بهتر عمل کنید؟
5. پرسیدن سؤالات قدرتمند: به جای قضاوت یا ارائه راه حل فوری، سؤالاتی بپرسید که طرف مقابل را به تفکر و خودکاوی تشویق کند.
6. ابراز همدلی: تلاش کنید خود را جای طرف مقابل بگذارید و احساسات و دیدگاه او را درک کنید.
7. شفافیت در پیام‌رسانی: پیام‌های خود را به طور واضح، مختصر و صادقانه بیان کنید و از ابهام و سوءتفاهم جلوگیری کنید.
8. پذیرش تفاوت‌ها: بپذیرید که هر فرد دارای دیدگاه‌ها، ارزش‌ها و تجربه‌های متفاوتی است و این تفاوت‌ها می‌توانند بر نحوه ارتباط برقرار کردن تأثیر بگذارند.
9. بازخورد گرفتن و دادن: به طور سازنده از دیگران بازخورد بخواهید و به آن‌ها بازخورد دهید تا هر دو طرف بتوانند مهارت‌های ارتباطی خود را بهبود بخشند.
10. یادگیری مستمر: در مورد اصول ارتباطات مؤثر، هوش هیجانی و روانشناسی اجتماعی مطالعه کنید و دانش خود را در این زمینه افزایش دهید.

حرف آخر: آگاهی در ارتباطات، کلید شکوفایی در راستای رشد و توسعه فردی

آگاهی در ارتباطات، نه یک مهارت جانبی، بلکه بنیان روابط سالم و مؤثر و گام نخست در مسیر پرفراز و نشیب توسعه فردی است. با روشن کردن چراغ آگاهی در تعاملاتمان، می‌توانیم از تاریکی سوءتفاهم‌ها و نارضایتی‌ها رهایی یابیم و به سوی روابط عمیق‌تر، گام برداریم. در این راستا مطالعه و کسب اطلاعات تکمیلی،‌ ضمن استفاده از تجربیات اساتید بسیار راهگشا خواهد بود.

امروزه بسیاری از افراد برای افزایش دانش کاربردی خویش جهت توسعه فردی و تقویت ارتباطات میان فردی، از نظر تخصصی اساتید خبره کوچینگ استفاده می‌کنند. در این راستا خانم دکتر پرستو اسلامی (Parastoo Eslami) متخصص ارتباطات و عضو هیئت علمی دانشگاه با ۲۲ سال سابقه تدریس، در قالب جلسات کوچینگ، یاریگرِ مدیران و صاحبان حرف و مشاغل خواهند بود. برای کسب اطلاعات بیشتر و مطالعه تخصصی در این حوزه، خواندن مقالات دکتر پرستو اسلامی را به شما توصیه می‌کنیم.