بررسی روش تحقیق در علوم ارتباطات
شاید برای بسیاری از مدیران و صاحبان مشاغل که به فکر تقویت مهارتهای مدیریتی جهت ارتقای کسبوکار خویش هستند، مواردی از ایندست اهمیت داشته باشد: تقویت دانش درباره علوم ارتباطات اجتماعی و مدیریت، شناخت عناصر ارتباطات موثر برای شکل دادن به فرهنگ سازمانی و غیره. بنابراین بدیهی است، برای تقویت دانش و مهارتهای کاربردی خود، ضمن استفاده از نظر کارشناسان، در جلسات مشاوره و کوچینگ شرکت کنند. اما برای آن دسته از افراد که نگاه حرفهایتری دارند و همواره دانشافزایی را در قالب مطالعات آکادمیک جستجو میکنند، عناصر دیگری نیز اهمیت دارد. چنین رویکردی باعث میشود که افراد مانند یک دانشجوی باانگیزه، حتی به فکر تحقیق و پژوهش باشند. اما برای تحقیق بهتر و مطالعه دقیقتر آشنایی با مسائلی از قبیل روش تحقیق در علوم ارتباطات ضروری است. در این مقاله ضمن معرفی چند منبع مفید در این رابطه، به این موضوع پرداختهایم.
پیش از هر چیز، با مهمترین شیوههای پژوهش آشنا شوید!
قبل از آنکه به طور خاص به ارائه مهمترین مطالب درباره روش تحقیق در علوم ارتباطات بپردازیم، باید با انواع روش تحقیق آشنا شویم. در بسیاری از علوم، به ویژه در علوم انسانی، چند واحد درسی با عنوان مرجعشناسی و روش تحقیق وجود دارد. مقصود از روش پژوهش یا تحقیق، شیوههایی است که پژوهشگران، دانشجویان و… براساس آنها دادههای اولیه برای یک تحقیق علمی را گردآوری میکنند. در گام بعدی نیز بر مبنای همین دادهها و با تحلیل آنها یک جمعبندی صورت میگیرد.
اساسا هر تحقیق و پژوهش علمی و معتبری، در هر زمینهای که باشد، با طرح یک پرسش در قالب یک فرضیه آغاز میشود. در فرایند تحقیق نیز، یا دادهها مؤید فرضیه خواهند بود و یک نظریه شکل میگیرد؛ یا آن فرضیه رد میشود. اما گذشته از این باید گفت که به طور کلی دو روش تحقیق اساسی وجود دارد:
- روش کمی
- روش کیفی
در ادامه این مقاله، ضمن مقایسه روش کمی و روش کیفی در پژوهش، به ارائه مشخصات هر یک از آنها پرداختهایم.
مقایسه روش کمی و روش کیفی در انواع پژوهش
در روش کمی، چنانکه از نام آن پیداست، بیشتر با اعداد و ارقام سر و کار داریم. درواقع پژوهشگر با استفاده از متغیرهایی که آنها را از قبل تعریف کرده است، به بررسی یک مورد خاص در یک جامعه آماری مشخص میپردازد. اینجاست که عناصر روش پژوهش کیفی به این صورت شکل میگیرد:
اعداد و ارقام برگرفته از بررسی جامعه آماری/ بررسی آمار و ارقام به دست آمده که مصداق تجزیه و تحلیل یا آنالیز است./ قرار دادن نتایج برای جمعبندی در جداول/ استفاده از انواع شیوههای نظرسنجی با طرح سوالات کوتاه و مفید./ نتیجهگیری براساس آمار.
اما در روش کیفی مسئله فرق میکند. روش کیفی در علوم انسانی جایگاه ویژهای دارد. اینجاست که غیر از آمار و ارقام، پای تحلیل شهودی وایدهپردازی به میان میآید. به نوعی در این روش با مصاحبه و…، مشاهدات بر مبنای ایدهپردازی و تحلیل پژوهشگر تفسیر میشوند.
باید گفت در مطالعات علوم انسانی، یک پژوهش علمی با داشتن ابعاد کمی و کیفی میتواند معتبر باشد. حال با این مقدمه، بهتر میتوانیم درباره روش تحقیق در علوم ارتباطات بگوییم. در ادامه به این موضوع پرداختهایم.
درباره روش تحقیق در علوم ارتباطات بیشتر بدانید!
علوم ارتباطات بهعنوان یکی از رشتههای مهم علوم انسانی، از مبانی مشابهی در تحقیق و پژوهش برخوردار است. پژوهش در این رشته، بیشتر با شاخصهای مطالعات اجتماعی و انسانشناختی صورت میگیرد. نتایج پژوهش کیفی و کمی در علوم ارتباطات، میتواند برای هدایت مسیر مدیران سازمانها، کسب و کارها و… نیز بسیار مثمر ثمر باشد. در واقع باید گفت این مقوله و به ویژه نتایج حاصل از آن در زمینه کوچینگ میتواند بسیار مفید باشد.
بدیهی است که مسائل مربوط به روش تحقیق در علوم ارتباطات بسیار گستردهاند. در این مجال کوتاه، فقط میخواهیم برای ایجاد فضای ذهنی، به برخی کلیدواژهها اشاره کنیم. به این ترتیب زمینه برای مطالعه و درک و دریافت بیشتر مفاهیم توسط علاقهمندان فراهم میشود.
کاربردیترین مفاهیم درباره روش تحقیق در علوم ارتباطات
چنانکه ذکر شد، صرفا برای ایجاد زمینه ذهنی نزد علاقهمندان، به برخی مفاهیم و اصطلاحات کاربردی روش تحقیق در علوم ارتباطات اشاره میکنیم:
- انواع تعریف: همانطور که اشاره شد، در یک پژوهش کیفی و کمی، از متغیرهای تعریفشده استفاده میشود. این تعاریف میتواند شامل تعریف نظری و تعریف گزارشی باشد.
- رویکرد ارزشی در علوم ارتباطات: از آنجا که تحقیق در علوم ارتباطات حول مطالعات اجتماعی، انسانی و… میچرخد، پژوهشهای مربوط به آن معمولا رویکرد ارزشی دارند.
- نوع مشارکت مشارکتکنندگان: پژوهشگر باید مسائل حرفهای، فنی و اخلاقی را درباره جامعه مشارکتکننده در پژوهش، در نظر بگیرد. این مسائل شامل انتخاب دقیق، تعریف دقیق بازه سنی، مسائل مربوط به طبقهبندی (تحصیلی، شغلی و..)، رضایت مشارکتکنندگان و… میشود.
- پژوهشگران در حوزه علوم ارتباطات، مثل سایر رشتههای علوم انسانی باید بدانند که: مسائل فرهنگی تغییرپذیر هستند. پس تغییرپذیری برخی واقعیتها در طول تاریخ، امری بدیهی است. این مسئله در طرح فرضیهها و سوالات اولیه، نقش بسزایی دارد.
- استفاده از فرمولها و نرمافزارها در پروسه تحقیق کمی و آماری نقش بسزایی در نتیجهگیری بهتر دارد.
عصر انفجار اطلاعات و ضرورت استفاده از روشهای نوین
در یکی دو دهه گذشته، همواره بر این نکته تأکید میشد که زندگی در عصر اطلاعات همه چیز را تغییر داده است. بدیهی است که تحقیق و پژوهش در چنین دورانی نیز بسیار متفاوت میشود. حال باید مسائل تکنولوژیک را هم به این امر اضافه کرد. گسترش نقش فضای مجازی و شبکههای اجتماعی خیلی از چیزها را تغییر داده است. علاوه بر این، نقش هوش مصنوعی و استفاده از آن در تغییر و تحول چهره علوم و روشهای تحقیق کاملا روشن است. به همین دلیل، پژوهشگران باید براساس مبانی روشهای کلاسیک تحقیق و پژوهش، همواره از بهروزترین منابع و شیوهها استفاده کنند. در این راستا، شناخت منابع مفید مطالعاتی میتواند زمینه را برای مطالعات بهتر فراهم کند.
مطالعه و شناخت منابع مفید برای تحقیق و پژوهش بهتر
بدیهی است که افراد علاقهمند برای آنکه بتوانند در زمینه پژوهش (چه به صورت کیفی و چه به صورت کمی) بهتر اقدام کنند، باید منابع مطالعاتی خوبی داشته باشند. از این رو برخی از تألیفات خانم دکتر پرستو اسلامی (Parastoo Eslami)، متخصص علوم ارتباطات و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی اراک را در این زمینه به شما معرفی میکنیم. این تألیفات شامل چند کتاب با این عناوین میباشند:
- آمار (با نرم افزار SPSS)
- آمار و روش تحقیق به کمک SPSS
- روش تحقیق (کمی و کیفی)
علاوه بر کتابهای فوق، ایشان تألیفات دیگری نیز در زمینههای علوم ارتباطات و… دارند که میتوانید در بخش کتب همین وبسایت آنها را مشاهده کنید. برای مشاهده عناوین مذکور، اینجا کلیک کنید: تألیفات خانم دکتر پرستو اسلامی.
شاید ضمن مشاهده عناوین سه کتابی که در زمینه آمار به آنها اشاره کردیم، اصطلاح SPSS برای شما ایجاد سوال کرده باشد. در ادامه درباره آن توضیح دادهایم.
مقصود از SPSS در روش تحقیق چیست؟
کلمه SPSS در واقع مخفف عبارت Statistical package for social science به معنای بسته آماری برای علوم اجتماعی است. در واقع این روش، یک ابزار جهت تحلیل و آنالیز آماری در پژوهشهای آکادمیک و تخصصی علوم اجتماعی، ازجمله علوم ارتباطات است.
حرف آخر: آشنایی با مبانی پژوهش در علوم ارتباطات (کمی و کیفی)
علاقهمندان به حوزه پژوهش میدانند که هر مطالعه، دو رویکرد کیفی و کمی دارد. امیدواریم آنچه در این مقاله بیان شد، ذهنیت مناسبی به شما برای استفاده از مطالعات و منابع مختلف در این زمینه بدهد. علاوه بر این، میتوانید با استفاده از نظرات اساتید این حوزه در قالب جلسات مشاوره کوچینگ، بر دانش و مهارتهای کاربردی خود بیفزایید.
امروزه بسیاری از افراد برای افزایش دانش کاربردی خود در زمینههای مربوط به علوم ارتباطات، از مشاوره اساتید خبره کوچینگ استفاده میکنند. در این زمینه، خانم دکتر پرستو اسلامی (Parastoo Eslami) متخصص ارتباطات و عضو هیئت علمی دانشگاه، در قالب جلسات کوچینگ، یاریگرِ مدیران و صاحبان حرف و مشاغل خواهند بود.
دیدگاهتان را بنویسید