مدیران و افرادی که به فکر سیاستگذاری برای ارتقای سازمان خود هستند، بدونشک ضمن جدیگرفتن تحقیق در علوم ارتباطات، مسائل دیگری را نیز لحاظ میکنند؛ مسائلی که در عمل منجر به شکل گرفتن فرهنگ سازمانی میشوند. برای مثال میتوان به عناوینی مانند ارتباطات اجتماعی و ارتباطات موثر در راستای شکل دادن به فرهنگ سازمانی نام برد. اما یکی از مسائلی که در این میان موضوعیت مییابد و درک آن میتواند منجر به اتفاقات بهتر در این زمینه شود، هویت اجتماعی است. درک مفهوم هویت اجتماعی و استفاده از آن برای ساختن هویت و فرهنگ سازمانی، میتواند برای مدیران مفید و موثر باشد. در این مقاله، ضمن بررسی مفهوم هویت اجتماعی، به تأثیر آن در تقویت فرهنگ سازمانی پرداختهایم.
پیش از آنکه به بررسی تأثیر هویت اجتماعی بر روابط سازمانی و ارتقای آن بپردازیم، باید درباره این مفهوم بیشتر بدانیم. هویت اجتماعی در واقع از مقولههایی نظیر فرهنگ و تاریخ مشترک، موقعیت جغرافیایی یکسان و… نشأت میگیرد و باعث اتحاد اعضای یک جامعه میشود. حال آنچه از دل این مفهوم در ارتباطات و فرهنگ سازمانی اهمیت مییابد، ایجاد همان حس در قالب فرهنگ و هویت سازمانی است.
به طور کلی مقوله هویت (در قالب هر گروهی که باشد) منجر به شکل گرفتن همگرایی، همکاری و اتحاد و همزیستی میشود. این مسئله در قالب یک سازمان نیز میتواند به همین شکل جلوهگر شود. بنابراین، با در نظر داشتن مهمترین عناصری که به آن شکل میدهند، میتوان برای ایجاد و رشد فرهنگ سازمانی نیز اقدام کرد. به این ترتیب در این زمینه نیز مانند بسیاری از زمینههای علوم انسانی، میتوان با استفاده از مفاهیم مشابه، الگوبرداری کرد.
علاوه بر این، مقوله مشابه دیگری که به تبیین مفاهیم مورد نظر این مقاله کمک میکند، مسئله ارتباطات سازمانی است. در ادامه به بررسی رابطه این موضوع با عنوان اصلی مقاله نیز پرداختهایم.
مقصود از ارتباطات سازمانی، کلیه روابطی است که میان همه اعضای سازمان، برای ارتباطات کاری روزانه، انتقال دادهها و… صورت میگیرد. این مقوله حتی شامل فعالیتها و روابط کاری اعضای سازمان با اعضای خارج از سازمان در راستای برنامههای کاری نیز میشود. چنانکه میبینید، این مفهوم هم مانند همه مفاهیم مربوط به علوم ارتباطات، گسترده است؛ اما چه ارتباطی با هویت اجتماعی میتواند داشته باشد؟
همان طور که اشاره شد، هویت اجتماعی مقولهای است که موجب همگرایی و همراهی اعضای جامعه جهت نیل به اهداف میشود. همین رویکرد میتواند پدیدآورنده هویت سازمانی برای ارتقای آن باشد. اینجاست که شناخت عوامل و عناصر شکلدهنده به هویت اجتماعی، در ساخت هویت و فرهنگ سازمانی موثر واقع میشوند.
اگر با این ایده که الگو گرفتن از رفتارها و ساختارهای اجتماعی (مانند نوع شکلگیری هویت آن) در شکل گرفتن فرهنگ سازمانی موثر است موافق باشیم، باید عناصر تأثیرگذار بر آن را بهتر و بیشتر بشناسیم. در این میان، مهمترین عامل تأثیرگذار که در زمینههای مختلف نقش مهمی ایفا میکند، فرهنگ است. ارتباط فرهنگ با هر یک مقولههای اجتماعی (مانند توسعه اجتماعی، رفتارهای اجتماعی، اقتصاد و…) میتواند برای شکل دادن به هویت اجتماعی الهامبخش باشد. در ادامه به جنبههای مختف تأثیر فرهنگ بر هویت اجتماعی اشاره خواهیم کرد. در هر قسمت نیز به نوع ارتباط این مقوله با شکلگیری فرهنگ سازمانی نیز خواهیم پرداخت.
فرهنگ به عنوان یک عامل تعیینکننده در شکلدهی به هویت اجتماعی افراد و گروهها عمل میکند. این هویت اجتماعی میتواند به تقویت حس تعلق و همبستگی در میان اعضای جامعه کمک کند. از جمله مواردی که فرهنگ در این زمینه تأثیرگذار است عبارتند از:
تعریف ارزشها و باورها: فرهنگ تعیین میکند که چه باورهایی در یک جامعه معتبرند و چه ارزشهایی باید مورد توجه قرار گیرند.
ایجاد ارتباطات: فرهنگ میتواند نوع ارتباطات میان افراد را تحت تأثیر قرار دهد و به ایجاد یک شبکه اجتماعی قوی کمک کند.
تقویت همبستگی: فرهنگ مشترک میتواند به تقویت همبستگی اجتماعی و کاهش تنشها در جامعه کمک کند.
با توجه به آنچه در این قسمت درباره نقش فرهنگ در شکلدهی به هویت اجتماعی بیان شد، درباره شکل گرفتن فرهنگ سازمانی باید گفت: با الهام از همین رویکرد امکان تقویت ارتباطات و ایجاد همبستگی بین اعضای یک سازمان نیز وجود دارد. به همین شکل است که ارزشها و باورهای یک گروه و سازمان نیز شکل میگیرد.
فرهنگ به عنوان یک چارچوب مرجع، رفتارهای اجتماعی افراد را تحت تأثیر قرار میدهد. این تأثیر میتواند در قالبهای مختلفی از این قبیل بروز یابد:
آداب و رسوم: شیوههای مختلف زندگی و رفتارهای اجتماعی که تحت تأثیر فرهنگ قرار دارند.
نقشپذیری اجتماعی: فرهنگ میتواند بر نحوه تعامل افراد با یکدیگر و با محیط اطراف تأثیر بگذارد.
مشارکت اجتماعی: فرهنگ میتواند انگیزههای لازم برای مشارکت در فعالیتهای اجتماعی و سیاسی را فراهم کند.
باتوجهبه آنچه ذکر شد، در ساز و کار ارتباطات سازمانی نیز، فرهنگ میتواند مجموعه رفتارهای متقابل را در دل گروه بزرگ سازمان شکل دهد.
در بسیاری از موارد، فرهنگ و پیشرفت کاری (که در نگاه کلان منجر به توسعه اقتصادی نیز میشود) به صورت متقابل با یکدیگر در ارتباط هستند. فرهنگ میتواند به پیشرفت کاری و توسعه اقتصادی از طریق راهکارهای ذیل کمک کند:
ایجاد محیط مناسب: فرهنگ میتواند به ایجاد محیطی مناسب برای نوآوری و کارآفرینی کمک کند.
توسعه مهارتها: آموزش به عنوان بخشی از فرهنگ، میتواند به توسعه مهارتهای لازم برای ورود به بازار کار کمک کند.
تقویت اعتماد: فرهنگ میتواند با تقویت اعتماد اجتماعی، به تسهیل فعالیتهای اقتصادی و کاری کمک کند.
علاوه بر این فرهنگ به عنوان یکی از عناصر کلیدی در توسعه اجتماعی، به شیوههای مختلفی بر رفتارها، نگرشها و ارزشهای جامعه تأثیر میگذارد. این تأثیرات میتوانند به صورت مستقیم یا غیرمستقیم در فرایندهای اجتماعی و اقتصادی مشاهده شوند. در این بخش به بررسی نقش فرهنگ در توسعه اجتماعی و چگونگی تأثیر آن بر روی جامعه میپردازیم. حال به کار بستن همین شگردها در ایجاد هویت اجتماعی برای ارتقای فرهنگ سازمانی نیز میتواند موثر واقع شود.
با وجود اهمیت فرهنگ در توسعه اجتماعی، چالشهایی نیز وجود دارد که باید به آنها توجه کرد. تغییرات سریع اجتماعی و جهانیسازی میتواند بر روی فرهنگ (بهویژه در گروههای کوچکتر) تأثیر منفی بگذارد. از سوی دیگر، فرصتهایی نیز برای ارتقای فرهنگ و استفاده بهینه از آن در توسعه اجتماعی وجود دارد. حال مدیرانی که با استفاده از روشهای فرهنگی جهت ایجاد هویت و فرهنگ سازمانی اقدام میکنند، باید موارد مذکور را نیز در نظر داشته باشند.
علاوه بر آنچه درباره نقش فرهنگ در ایجاد هویت اجتماعی ذکر شد، یک مقوله اختصاصی دیگر نیز در این زمینه قابل اهیمت است؛ این مقوله چیزی نیست جز: «نقش فرهنگ و رسانه بر توسعه فردی و اجتماعی». در زمانهای که با گسترش روزافزون بسترهای اینترنتی و توسعه شبکه های اجتماعی، معنای رسانه دگرگون شده، نمیتوان نقش آن را نادیده گرفت. گسترش رسانهها میتواند وجوه نقشآفرین مثبت و منفی داشته باشد. اما به هر حال باید با در نظر داشتن آن، به بهترین شکل در راستای ایجاد هویت سازمانی برای شکل دادن به فرهنگ سازمانی اقدام کرد. در این راستا میتوان با ایجاد گروههای کاربردی در دل شبکههای اجتماعی، جهت اطلاعرسانی، مهارتآموزی و دانشافزایی و… اقدام نمود.
در نهایت این امر، ضمن آگاهی از تأثیرات فرهنگ و رسانه بر ارتباطات میتواند به افراد و سازمانها برای تحول ارتباطات موثر کمک کند؛ بهاینترتیب آنها میتوانند در دنیای پیچیده و در حال تغییر امروز، ارتباطات مؤثری برقرار کنند و اهدافی چون توسعه فردی و سازمانی را محقق کنند.
علاقهمندان میتوانند برای کسب اطلاعات تکمیلی در این زمینه کتابهای ذیل را مطالعه نمایند:
برای آشنایی با سایر کتابها و مقالات ایشان، میتوانید بخش تألیفات دکتر پرستو اسلامی را مشاهده کنید.
بدیهی است که برای موفقیت، علاوه بر مطالعات اختصاصی باید به مهارتافزایی حرفهای نیز بها داد. برای مثال، موضوع این مقاله درباره تحقق هویت و فرهنگ سازمانی ضمن آشنایی با مفهوم هویت اجتماعی بود؛ اما علاوه بر آموختن این نکات نظری، باید در عمل نیز مهارتهای لازم آموزش داده شود. در این راستا، شرکت در جلسات کوچینگ میتواند بسیار مفید باشد. امروزه بسیاری از افراد برای افزایش دانش کاربردی خویش جهت توسعه فردی و تقویت ارتباطات میان فردی، از نظرات تخصصی اساتید خبره کوچینگ استفاده میکنند. در این زمینه، خانم دکتر پرستو اسلامی (Parastoo Eslami) متخصص ارتباطات و عضو هیئت علمی دانشگاه آزاد اسلامی، در قالب جلسات کوچینگ، یاریگرِ مدیران و صاحبان حرف و مشاغل خواهند بود.
دیدگاهتان را بنویسید