نقش علوم ارتباطات در رشد مهارت های ارتباطی چیست؟

امروزه نقش موثر ارتباطات در توسعه فردی و سازمانی، بر هیچ‌کس پوشیده نیست. به همین دلیل، افرادی که در صدد توسعه فردی و سازمانی هستند، ضمن اقدام برای رشد مهارت های ارتباطی خود به سایر مفاهیم از قبیل: کوچینگ ارتباطات، ارتباطات موثر، ارتباطات موثر سازمانی و…. نیز اهمیت می‌دهند. اما در این مقاله می‌خواهیم به‌طور اختصاصی بررسی کنیم که درکنار همه این مضامین، نقش علوم ارتباطات به طور خاص در تقویت این مهارت‌ها چیست؟ علاوه بر خواندن این مقاله، به علاقه‌مندانی که رویکرد حرفه‌ای‌تری دارند،‌ توصیه می‌شود مطالعات در حوزه علوم ارتباطات را نادیده نگیرند. در این راستا می‌توانید ضمن مطالعه مقالات دکتر پرستو اسلامی، استادیار دانشگاه آزاد اسلامی واحد اراک، در این زمینه اطلاعات بیشتری کسب کنید. برای افزایش دانش و کسب اطلاعات کاربردی بیشتر نیز می‌توانید برخی از تالیفات دکتر پرستو اسلامی را بخوانید؛ کتاب‌هایی از قبیل: فرهنگ واژگان تخصصی علوم ارتباطات/ ارتباط انسانی/ ارتباط سازمانی/ فرهنگ سازمانی.

مهارت‌های ارتباطی چه هستند و برای تقویت آن چه می‌توان کرد؟‌

پیش از آنکه به طور اختصاصی به بررسی جایگاه علوم ارتباطات در رشد مهارت های ارتباطی بپردازیم، باید به یک سوال پاسخ دهیم: مقصود از مهارت ارتباطی چیست و برای تقویت آن به طور کلی چه کارهایی می‌توان انجام داد؟

مهارت‌های ارتباطی، مجموعه‌ای از توانایی‌ها هستند که: به ما امکان می‌دهند اطلاعات، ایده‌ها، احساسات و افکار خود را به‌طور موثر و کارآمد با دیگران تبادل کنیم؛ و در عین حال، پیام‌های دریافتی از آن‌ها را به درستی درک نماییم. این مهارت‌ها، فراتر از صرفاً صحبت کردن و شنیدن هستند و شامل جنبه‌های کلامی، غیرکلامی، نوشتاری و حتی بین‌فردی می‌شوند.

مهم‌ترین جنبه‌های مهارت‌های ارتباطی

برای آنکه به خوبی بتوانیم جهت رشد مهارت های ارتباطی اقدام کنیم، باید جنبه‌های مختلف آن را بشناسیم. مهارت‌های ارتباطی طیف وسیعی از فعالیت‌ها را در بر می‌گیرند، اما برخی از مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:

گوش دادن فعال (Active Listening): تمرکز کامل بر سخنان طرف مقابل، درک پیام‌های کلامی و غیرکلامی او؛ نشان دادن توجه از طریق زبان بدن و بازخوردهای کلامی، و اجتناب از قضاوت یا قطع کردن صحبت.

بیان واضح و مختصر (Clarity and Conciseness): انتقال پیام به صورت روشن، مستقیم و بدون ابهام، استفاده از زبان ساده و اجتناب از زیاده‌گویی.

ارتباط غیرکلامی موثر (Effective Nonverbal Communication): آگاهی از زبان بدن (حالات چهره، تماس چشمی، حرکات دست و بدن، وضعیت بدنی)، لحن صدا و استفاده آگاهانه از آن‌ها برای تقویت پیام کلامی.

همدلی (Empathy): توانایی درک و به اشتراک گذاشتن احساسات دیگران و پاسخ دادن به آن‌ها با درک و ملاحظه.

قاطعیت (Assertiveness): توانایی بیان نیازها، خواسته‌ها و نظرات خود به صورت محترمانه و بدون تجاوز به حقوق دیگران.

حل تعارض (Conflict Resolution): توانایی مدیریت اختلافات و یافتن راه حل‌های سازنده و برد-برد.

انعطاف‌پذیری در ارتباط (Communication Flexibility): توانایی تطبیق سبک ارتباطی با موقعیت، مخاطب و هدف ارتباط.

آگاهی فرهنگی (Cultural Awareness): درک تفاوت‌های فرهنگی در سبک‌های ارتباطی و احترام به آن‌ها.

مهارت‌های نوشتاری (Writing Skills): توانایی نوشتن متون واضح، سازمان‌یافته و متناسب با هدف و مخاطب.

مهارت‌های ارائه (Presentation Skills): توانایی انتقال موثر اطلاعات و ایده‌ها به یک گروه از افراد.

راهکارهای عمومی برای رشد مهارت های ارتباطی

پیش از آنکه به طور اختصاصی به بررسی نقش علوم ارتباطات در رشد مهارت های ارتباطی بپردازیم، بد نیست با این راهکارهای عمومی آشنا شوید. زیرا علاوه بر بهره‌گیری از دانش علوم ارتباطات، این اقدامات عملی نیز می‌توانند برای تقویت مهارت‌های ارتباطی مفید باشند:

1. تمرین فعالانه گوش دادن در زندگی روزمره
2. بهبود ارتباطات غیرکلامی از طریق خودآگاهی و تمرین
3. تقویت بیان و وضوح کلام
4. توسعه همدلی از طریق تمرین دیدگاه‌گیری
5. افزایش قاطعیت با تمرین ابراز وجود
6. بهبود مهارت‌های نوشتاری با تمرین و بازخورد
7. تقویت مهارت‌های ارائه با تمرین و آمادگی
8. جستجو برای فرصت‌های یادگیری و تمرین:

حال با در نظر داشتن این موارد (به‌عنوان مهم‌ترین راهکارهای رشد مهارت های ارتباطی) به بررسی جایگاه علوم ارتباطات در تقویت آن‌ها می‌پردازیم.

نقش علوم ارتباطات در رشد مهارت های ارتباطی چیست؟

در دنیای پیچیده و پویای امروز، مهارت‌های ارتباطی موثر، نه تنها یک مزیت فردی، بلکه یک ضرورت اساسی برای موفقیت در تمامی ابعاد زندگی است؛ از روابط شخصی گرفته تا پیشرفت‌های حرفه‌ای! دراین‌میان، علوم ارتباطات به‌عنوان یک حوزه چندوجهی از دانش، نقش بسزایی در درک، تحلیل و در نهایت، رشد و ارتقای این مهارت‌های حیاتی ایفا می‌کند.

علوم ارتباطات، با مطالعه فرایند انتقال پیام بین افراد، گروه‌ها و سازمان‌ها، به ما دیدگاه‌های نظری و عملی ارزشمندی (در مورد چگونگی شکل‌گیری ارتباط، عوامل موثر بر آن، موانع موجود و راهکارهای بهبود آن) می‌دهد. این دانش، به مثابه یک چراغ راهنما، مسیر توسعه مهارت‌های ارتباطی را روشن می‌سازد.

درک مبانی ارتباط موثر

علوم ارتباطات، مفاهیم پایه‌ای ارتباط موثر را تبیین می‌کند. این شامل شناخت عناصر اصلی فرآیند ارتباط (فرستنده، گیرنده، پیام، کانال، بازخورد، نویز)، درک انواع مختلف ارتباط (کلامی، غیرکلامی، نوشتاری)، و آگاهی از نظریه‌های مختلف ارتباطی است. این دانش بنیادین به ما کمک می‌کند تا:

• پیام‌های خود را به طور واضح و هدفمند طراحی کنیم: با درک چگونگی رمزگذاری پیام، می‌توانیم اطمینان حاصل کنیم که منظورمان به درستی به مخاطب منتقل می‌شود.
• کانال‌های ارتباطی مناسب را انتخاب کنیم: علوم ارتباطات به ما می‌آموزد که هر کانال ارتباطی (حضوری، تلفنی، ایمیل، رسانه‌های اجتماعی و غیره) دارای مزایا و معایب خاص خود است و انتخاب درست آن بر اثربخشی ارتباط تاثیرگذار است.
• اهمیت بازخورد را درک کنیم: بازخورد، حلقه نهایی فرایند ارتباط است که به فرستنده کمک می‌کند تا از درک صحیح پیام توسط گیرنده اطمینان حاصل کند و در صورت لزوم، اصلاحات لازم را انجام دهد.

قاعدتا درک این مبانی به عنوان اصول ارتباط گرفتن، نقش بسزایی در تقویت و رشد مهارت های ارتباطی دارد.

تحلیل ارتباطات غیرکلامی

بخش قابل توجهی از پیام ما از طریق ارتباطات غیرکلامی منتقل می‌شود. علوم ارتباطات به بررسی دقیق این حوزه می‌پردازد و نقش عواملی مانند: زبان بدن، حالات چهره، تماس چشمی، لحن صدا و فضا را در درک و تفسیر پیام‌ها آشکار می‌سازد. این آگاهی به ما کمک می‌کند تا:

• پیام‌های غیرکلامی خود را به طور آگاهانه مدیریت کنیم: اطمینان حاصل کنیم که زبان بدن ما با پیام کلامی‌مان همخوانی دارد و پیام‌های متناقضی ارسال نمی‌کنیم.
• پیام‌های غیرکلامی دیگران را به درستی تفسیر کنیم: درک نشانه‌های غیرکلامی می‌تواند اطلاعات ارزشمندی در مورد احساسات، نگرش‌ها و منظور واقعی طرف مقابل در اختیار ما قرار دهد.

مدیریت موانع ارتباطی

در هر فرایند ارتباطی، موانعی وجود دارند که می‌توانند از انتقال صحیح پیام جلوگیری کنند. علوم ارتباطات به شناسایی و تحلیل این موانع (مانند تفاوت‌های فرهنگی، پیش‌فرض‌ها، تعصبات، نویزهای فیزیکی و معنایی) می‌پردازد و راهکارهایی برای غلبه بر آن‌ها ارائه می‌دهد. این دانش به ما کمک می‌کند تا:

• آگاهانه از موانع احتمالی در ارتباطات خود پیشگیری کنیم: با شناخت این موانع، می‌توانیم تلاش کنیم تا شرایطی را فراهم کنیم که احتمال بروز آن‌ها کاهش یابد.
• در صورت بروز موانع، آن‌ها را به طور موثر مدیریت کنیم: علوم ارتباطات، تکنیک‌هایی را برای حل تعارضات، رفع سوءتفاهم‌ها و برقراری ارتباط مجدد در شرایط دشوار ارائه می‌دهد.

توسعه مهارت‌های ارتباطی تخصصی

علوم ارتباطات، علاوه بر مبانی کلی، به بررسی و آموزش مهارت‌های ارتباطی تخصصی در زمینه‌های مختلف نیز می‌پردازد. این شامل:

• مهارت‌های گفت‌وگو و مصاحبه: اصول برقراری یک گفت‌وگوی موثر، پرسیدن سوالات مناسب، گوش دادن فعال و مدیریت جریان بحث.
• مهارت‌های ارائه و سخنرانی در جمع: طراحی و ارائه مطالب جذاب و تاثیرگذار، مدیریت ترس از سخنرانی و تعامل با مخاطبان.
• مهارت‌های مذاکره و متقاعدسازی: درک اصول مذاکره، شناسایی منافع مشترک و استفاده از تکنیک‌های متقاعدسازی اخلاقی.
• مهارت‌های ارتباطات نوشتاری: نگارش متون واضح، مختصر و متناسب با هدف و مخاطب (ایمیل، گزارش، نامه و غیره).
• مهارت‌های ارتباطات بین فرهنگی: درک تفاوت‌های فرهنگی در سبک‌های ارتباطی و تطبیق رفتار ارتباطی با زمینه‌های فرهنگی مختلف.

نقش پژوهش در رشد مهارت های ارتباطی

علوم ارتباطات یک حوزه پویا و مبتنی بر پژوهش است. تحقیقات انجام شده در این حوزه به طور مداوم در حال بررسی اثربخشی روش‌های مختلف ارتباطی و شناسایی رویکردهای نوین برای بهبود آن‌ها هستند. این یافته‌های پژوهشی، مبنای علمی برای توسعه برنامه‌های آموزشی و کارگاه‌های ارتقای مهارت‌های ارتباطی را فراهم می‌کنند.

به طور کلی می‌توان گفت: پژوهش و تحقیق در علوم ارتباطات با ارائه چارچوب‌های نظری، تحلیل‌های عمیق و راهکارهای عملی، نقش محوری در رشد مهارت های ارتباطی ایفا می‌کند. این دانش، ما را قادر می‌سازد که: فرایند ارتباط را بهتر درک کنیم، موانع موجود را شناسایی و مدیریت کنیم تا در زندگی شخصی و حرفه‌ای پیشرفت بیشتری داشته باشیم.

حرف آخر: رشد مهارت های ارتباطی با مطالعه در زمینه علوم ارتباطات اجتماعی و استفاده از تجربه اساتید

امیدواریم خواندن این مقاله ذهنیت مناسبی درباره رشد مهارت های ارتباطی به شما انتقال داده باشد. امروزه افراد بسیاری، علاوه‌بر افزایش دانش کاربردی خویش جهت توسعه فردی و تقویت ارتباطات میان فردی، از نظر تخصصی اساتید خبره کوچینگ نیز استفاده می‌کنند. در این راستا خانم دکتر پرستو اسلامی (Parastoo Eslami) متخصص ارتباطات و عضو هیئت علمی دانشگاه با ۲۲ سال سابقه تدریس، در قالب جلسات کوچینگ، یاریگرِ مدیران و صاحبان حرف و مشاغل خواهند بود.